1. Fibroscan nedir?
Fibroscan® bir prob, elektronik sistem ve kontrol ünitesinden oluşur. Probtaki ultrasonik dönüştürücü karaciğer dokusuna düşük frekanslı (50 MHz) ve amplitüdlü titreşimler gönderir. Bunun sonucunda oluşturulan elastik dalga (enine dalga; shear wave) doku içerisinde çoğalarak yayılır. Dalganın iletim hızı içinden geçtiği dokunun esnekliği (elastisitesi) ile ilişkilidir. Sertlik (stiffness) arttıkça dalganın yayılım hızı artar, bu hız probdaki dedektör ile saptanır, kilopaskal (kPa) cinsinden ifade edilir ve karaciğerdeki fibrozis (sertlik) miktarını yansıtır. Fibroscan ile sertliği ölçülen karaciğer hacmi yaklaşık 3 cm3’tür, bu da karaciğer biyopsisi ile alınabilen dokunun en az 100 katı büyüklüktedir. Dolayısıyla bu yöntemin karaciğer parankimini daha iyi yansıttığı ileri sürülmektedir. Ölçüm derinliği kullanılan proba göre 15-75 mm arasında değişir.
2. Fibroscan hangi hastalıklarda kullanılabilir?
Kronik hepatit B
Kronik hepatit C
Karaciğer yağlanması (alkole bağlı olmayan, NAFLD, NASH)
Otoimmün hepatit
Primer biliyer kolanjit
Primer sklerozan kolanjit
Karaciğer sirozu
İlaca bağlı karaciğer fibrozu (metotreksat gibi ilaçlara bağlı karaciğer hasarı)
Kriptojenik karaciğer sirozu
Her türlü kronik karaciğer hastalığı
3. Fibroscan hangi durumlarda gereklidir?
Kronik karaciğer hastalıklarında görülen karaciğer fibrozisi ve fibrozis sonucu gelişen siroz pek çok kronik karaciğer hastalığında görülen hastaneye yatış ve ölümün esas nedenidir. Karaciğer sertliğinin bir ölçüsü olan fibrozisi doğru şekilde ortaya koymak bütün kronik karaciğer hastalıklarının tedavi kararınının verilmesinde ve takibinde büyük önem taşımaktadır. Karaciğer biyopsisi, fibrozisi değerlendirmek için altın standart olarak kabul edilmektedir. Ancak değerlendiren kişiler arasındaki yorum farklılıkları, örnekleme hatası ve yaşamı tehdit edici komplikasyonlarının olabilmesi karaciğer biyopsisinin kısıtlayıcı yönleridir. Laparoskopik gözlemle, hatta otopsi ile siroz tanısı konulan hastaların %10 ila %30’unda karaciğer biyopsisi ile aynı tanıya varılamadığı gösterilmiştir. Ayrıca hastalığın seyri boyunca birden çok kez biyopsi ihtiyacı doğan (tedavi kararı, tedaviye cevap, izlem, vb.) kronik karaciğer hastalıklarında biyopsinin tekrarı çoğu kez kabul edilebilir bir yaklaşım değildir.
Karaciğer fibrozisinin değerlendirilmesinde doğruluğu güvenilir, tekrarlanabilir ve invaziv olmayan bir yönteme ihtiyaç duyulmuştur. Karaciğer fibrozisinin patofizyolojisinin moleküler düzeyde aydınlatılmaya başlanması, tanı için serum be- lirteçlerinin kullanılmasını mümkün kılmıştır. Ancak serum belirteçleri ile histoloji arasındaki ilişkiyi destekleyecek ve/ya histolojiyi daha fazla yansıtacak bir araca daha ihtiyaç vardır. Günümüzde bu ihtiyacı karşılayan en iyi yöntem Fibroscan (transient elastografi)dir. Fibroscan, bu prensiple yumuşak dokuların elastisitesini sayısal olarak ölçen ileri teknoloji ürünü bir yöntemdir.
4. Fibroscan'ın avantajları nelerdir?
Karaciğer sertliğinin ve karaciğerdeki yağ oranının nicel şekilde ölçülmesinde ağrısız, zahmetsiz, kısa süren, hemen sonuç veren, özel bir hazırlık gerektirmeyen, hastaneye yatış gerektirmeyen, radyasyon içermeyen, karaciğer biyopsisinden çok daha ucuz, sedasyon gerektirmeyen, hastanın muayenesi sırasında yapılabilen bir yöntemdir.
5. Fibroscan'ın yan etkisi var mıdır?
Fibroscan'in hiç bir yan etkisi yoktur.
6. Fibroscan nasıl yapılır?
Hasta sırtüstü yatarken sağ kolunu başının arkasına yerleştirir, sağ ayağını sol ayağının üzerine atar, düz yatarken hafif sola doğru kavis verir (muz şeklinde pozisyon); amaç kaburga aralığını genişletmektir. Ölçmeye başlamadan önce hastanın 3 dk yatarak beklemesi önerilir.
Ölçüm sağ taraftan, kaburgalar arasından, cilde yerleştirilen prob ile sağ lobdan yapılır. Ölçümün geçerliliği cihaz ekranında anında gözükür. Probun uygun yerleştirilmemesi, açısının uygun olmaması gibi nedenlerle ölçüm iyi yapılamamışsa geçersiz ölçüm olarak tanımlanır. Doğru bir sonuç elde etmek için en az 10 tane geçerli ölçüm yapılması tavsiye edilir. Geçerli ölçümlerin ortanca değeri karaciğer elastisitesini yansıtan sonuç değer olarak 2,5 ila 75 kPa aralığında rapor edilir.
7. Fibroscanın her hastaya yapılabilir mi?
Fibroscan, kronik karaciğer hastalığı olan, kronik karaciğer hastalığına yol açan herhangi bir hastalığı olan her hastada yapılabilir.
8. Fibroscan hangi hastaya yapılamaz?
Fibroscan karnında asit (sıvı) birikimi olan, morbid obez (beden kitle indeksi>40 kg/m2 olan, ileri evre kalp yetmezliği olan kişilerde doğru sonuç vermeyebilir.
9. Fibroscan testi ne kadar sürede yapılır?
Fibroscan testi, zahmetsiz, ağrısız ve kısa süren bir işlemdir. Kişiden kişiye değişmekle birlikte 5-10 dk içinde sonuçlandırılabilir.
10. Fibroscan karaciğer biyopsisinin yerini tutar mı?
Kronik karaciğer hastalığında fibrozis derecesinin değerlendirilmesinde referans yöntem karaciğer biyopsisidir. Ancak karaciğer biyopsisinde, karaciğerin çok az bir kısmı (yaklaşık 50.000'de biri) değerlendirilebilir. Ağrı, kanama ve başka diğer komplikasyonları olabilir. Tekrarlanması zahmetlidir ve hastalar tarafından kabul edilmesi daha zordur. Ayrıca biyopsinin patolojik incelemesi de zaman alıcıdır.
Oysa Fibroscan ise ağrısız, zahmetsiz, hızlı sonuç veren bir yöntemdir. Karaciğer biyopsisinde değerlendirilen karaciğer dokusunun yaklaşık 100 katı bir dokuyu (yaklaşık 3 cm3) değerlendirebilir. Yapılan çalışmalarda, Fibroscan ile fibrozis denilen karaciğer sertliğinin ölçülmesinde karaciğer biyopsisine yakın bir değerlendirme imkanı yakalandığını gösterilmiştir.
11. Fibroscan testi öncesinde bir hazırlık gerekir mi?
Özel bir hazırlık gerekmez. 2-3 saatlik açlık yeterlidir.
12. Fibroscan ile karaciğerdeki yağ miktarı nicel olarak ölçülebilir mi?
Fibroscan cihazında bulunan özel bir teknik olan CAP (controlled attenuation parameter) ile karaciğerdeki yağ oranı nicel olarak ölçülebilir. CAP karaciğerde yayılan radyofrekans dalgalarının yarattığı sinyallerin yağlanan karaciğerde zayıflaması prensibine dayanır. Sinyaldeki zayıflamanın derecesi yağlanmanın derecesi hakkında sayısal bir fikir verir. CAP metredeki desibel (dB/m) cinsinden ifade edilir. CAP ile karaciğerin sertliği aynı anda, aynı karaciğer dokusundan ölçülür. 3.5 MHz lik prob ile CAP değerleri 100-400 dB/m arasında bir değer verir.
Karaciğerdeki nicel yağ miktarının CAP değerlerine göre evrelemesi (bir çalışmaya göre)
S≥S1 steatoz: 214-289 dB/m (% 5-33)
S≥2 Steatoz: 255-311 dB/m (%34-66)
S≥3 steatoz: 281-311 dB/m (>%66)
NASH histolojik değerlendirme kriterleri
Prof. Dr. Ebubekir Şenateş
Istanbul Medicana International Hospital
Gastroenteroloji Bölüm Başkanı
İstanbul/Türkiye
